-نویسنده : محمد جواد یاوری سرتختی
-استاد موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (ع)
-گروه علمی : تاریخ
-عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع)
-مقدمه :
يکي از عوامل پويندگي فکر اسلامي و از كهن‌ترين شيوه‌هاي برخورد انديشه‌ها که به تأييد اسلام رسيد، دانش مناظره است. مناظره، دراصل روشي علمي است كه از آن براي کشف حقايق در بحث‌ها استفاده مي‌شود. با توجه به اهميت اين شيوه در کشف ديدگاه صحيح و فهم انحرافات و باورهاي باطل، بر آنيم با استفاده از اين روش، روشن شود شيعيان اماميه چرا و چگونه در عصر حضور ائمة اطهار(ع)، ازحيث کمّي و کيفي از آن بهره برده‌اند؛ به‌عبارت‌ديگر، روشن شود كه مناظرات شيعيان اماميه در عصر حضور ائمه(ع) تا آغاز غيبت صغرا، از چه وضعيتي برخوردار بوده است. براي فهم اين موضوع، بايد فروع گوناگون اين پرسش ازجمله زمينه‌ها، محورها، اصول و شيوه‌ها، اهداف و نتايج مناظرات، آشكار شود تا نتيجة مطلوب به دست آيد.
فرضية پژوهش پيشِ روي اين است که زمينه‌هاي شكل‌گيري مناظرات شيعيان عبارت‌اند از: انحرافات سياسي، اجتماعي، فکري و عقيدتي با رواج فرقه‌ها، مذاهب کلامي و فقهي پس از وفات پيامبر اکرم(ص). محورهاي مناظرات، انحرافات فکري درزمينة فهم مباحث عقيدتي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي و برداشت از آنها بوده است. بهترين نتايج اين مناظرات، روشن شدن حق، جدايي برخي منحرفان از انديشه‌هاي باطل، و گرايش به تشيع بوده است و بيشترين سهم مناظرات نيز در فرازونشيب بروز انحرافات، به خلفا و مذاهب کلامي و فقهي تعلق دارد.
از مهم‌ترين دستاوردهاي اين پژوهش، افزون بر صحيح بودن فرضيات، رهيافت باورها و انديشه‌هاي شيعيان اماميه در اين دورة زماني است که از استمرار تاريخي توجه شيعيان به تبيين و دفاع از آنها در هنگام هجوم فکري و رفتاري مخالفان در بدعت‌گذاري و تحريف حكايت مي‌كند. آنان مي‌کوشيدند با رجوع به منابع معرفتي و ارائة تحليل عقلاني از آموزه‌هاي ديني، سلامت فکري جامعه را حفظ کنند. همچنين استحکام استدلال‌هاي شيعيان در دفاع از دين و مباني آن در اين مبارزه، كه ناتواني مخالفان در پاسخ‌گويي را در پي داشته، ستودني است.
اين پژوهش با تکيه بر روش کتابخانه‌اي به‌صورت توصيفي ـ تحليلي در بررسي تمام مناظرات و جريان‌شناسي اين دورة تاريخي، درصدد است به هر پرسش فرعي در فصلي جداگانه با رجوع به مناظرات محاوره‌ايِ ثبت‌شده، نه آثار رديه‌نويسي، بپردازد.